به بهانه بیست و یکم شهریور ماه، روز ملی سینما

۲۱ شهریور ۱۳۹۷ | ۰۸:۰۰ کد : ۱۸۸۷ رویدادها
تعداد بازدید:۹۹۳

 

در سال ۱۳۷۹ و در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران، همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران، بیست و یکم شهریور ماه به عنوان «روز ملی سینما» معرفی و وارد تقویم هجری خورشیدی شد. پیرو این نامگذاری، خانه سینما، انجمن سینماداران و شورای صنفی نمایش طی مصوبه‌ای، اکران فیلم‌های سینمایی با بلیت نیم بها در روز ملی سینما را به تصویب رساندند. بر این اساس، سینماهای سراسر کشور همزمان با روز ملی سینما به صورت نیم ‌بها میزبان مخاطبان هستند. به بهانه ی این روز که مزین به نام سینماست نگاهی کوتاه داریم به ورود سینما به ایران و اولین تجربه های فیلمسازی و سینماگری در ایران.

تاریخچه ورود سینما به ایران: مظفر‌الدین‌شاه در فروردین سال ۱۲۷۹ از تهران به مقصد اروپا حرکت کرد. در این سفر بود که با سینما آشنا شد. در سفرنامه مظفرالدین‌شاه آمده است که شاه روز یکشنبه هفدهم تیر ۱۲۷۹ به اتفاق میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشى به تماشاى دستگاه سینموفتوگراف و لانترن ماژیک رفته است. این حادثه پنج سال پس از رواج اختراع برادران لومیر در پاریس رخ داد. حدود یک ماه پس از اولین دیدار مظفرالدین‌شاه با سینما، در سه‌شنبه ۲۳ مرداد ۱۲۷۹ در شهر اوستاند در ساحل دریا در بلژیک، جشن روز عید گل برگزار شد و میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشى مشغول عکس سینموفتوگراف‌اندازى از شاه شد. به این ترتیب ساخت نخستین فیلم سینمایی ایران که البته مستند هم بود در جشن روز عید گل بلژیک رقم خورد.  بانى ورود نخستین دوربین فیلم‌بردارى و نمایش فیلم در ایران، مظفرالدین‌شاه قاجار و نخستین فیلم‌بردار ایرانى نیز ابراهیم ‌خان عکاس‌باشى محسوب مى‌شود.

نخستین مدرسه سینمایى و فیلم‌بردارى در ایران: آوانس اوگانیانس، مهاجرى ارمنى / روس بود، که پس از اتمام تحصیلاتش در رشته سینما به ایران آمد. اوگانیاسن با فکر تأسیس مدرسه سینمایى و سپس تولید فیلم را به مرحله عمل در آورد. پس از درج اعلان براى نخستین دوره مدرسه، نتیجه‌اى ببار نیامد و با اعلان‌هاى بعدی، افتتاح مدرسه هنرپیشگى در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۰۹ روى داد و سیصد نفر نام‌نویسى کردند. اما این دوره را فقط ۱۲ نفر به‌پایان رساندند. سرانجام دوره دوم نیز پس از چاپ اعلان در جراید برگزار شد؛ در دوره دوم دروس مختلفى شامل فیلم‌برداری، بازیگری، ورزش، موسیقی، رقص، ژیمناستیک، تاریخ لباس و ... تدریس مى‌شد. اوگانیانس نتوانست دوره سوم را برگزار نماید. در سال ۱۳۱۷ به هند رفت تا کار سپنتا را ادامه دهد ولى درگیر مسائل سیاسى شد. پس از جنگ جهانى دوم به ایران بازگشت و نام خود را پس از گرویدن به اسلام رضا مژده نامید. بعد از آن نیز چند بار تلاش کرد تا با سینما ارتباط برقرار کند ولى توفیقى نیافت.

اولین تجربه ها در سینماى ایران: عبدالحسین سپنتا متولد ۱۲۸۶ تهران بود. وى در مدرسه سن‌لوئى و مدرسه زرتشتیان تهران و نیز در اصفهان و کالج امریکایى تحصیل کرد و علاقه زیادى به تاریخ و ادبیات ایران باستان داشت. سپنتا سفرهایى به هند داشت و آثارى را منتشر نمود. در سال ۱۳۰۷ اولین روزنامه‌اش را با نام دورنماى ایران منتشر کرد. وى پس از سفر به ایران مجدداً به هند رفت. آشنایى وى با سینما به‌طور تصادفى و از طریق اردشیر ایرانى صورت گرفت. پس از مطالعه در این زمینه بصورت تئوری، سناریو با نظر فنى اردشیر ایرانى نوشته شد. مشکل اساسى این دو در تهیه فیلم، انتخاب بازیگران بود که مى‌بایست با زبان فارسى آشنایى مى‌داشتند. پس از جستجوى بسیار، سرانجام همسر یکى از کارمندان استودیو بنام روح‌انگیر جهت ایفاى نقش دختر لُر برگزیده شد. نقش‌هاى بعدى را هادى شیرازى و سهراب پورى ایفا مى‌کردند و نقش‌هاى فرعى را خود سپنتا با تغییر صدا و لحن صحبت مى‌کرد.پس از هفت ماه کار مداوم، نخستین فیلم ایرانى ناطق موجودیت یافت. از این فیلم بعدها بنام جعفر و گلنار یاد مى‌شد. نقش اساسى در تهیه‌ این فیلم، به سپنتا تعلق داشت، گرچه ساخته اردشیر ایرانى ذکر شد و در واقع کارگردانى هنرى با سپنتا و کارگردانى فنى با اردشیر ایرانى بود. فیلم دختر لُر در مهر ۱۳۱۲ آماده نمایش شد و در ۳۰ آبان ۱۳۱۲ نمایش فیلم در سینما مایاک در خیابان لاله‌زار آغاز شد و با استقبال بى‌سابقه‌اى روبرو شد و پس از ۳۷ روز نمایش، موفقیت بى‌نظیرى کسب کرد.سپس از دى ماه به مدت ۱۲۰ روز در سینما سپه اکران شد و حتى سال بعد یک ماه در سینما مایاک و ۵۰ روز در سینما سپه نمایش مجدد یافت. و نمایش سومى نیز در سینما سپه داشت. توفیق دختر لُر فیلم‌هاى صامت را از رونق انداخت.

سینمای ایران بعد از انقلاب: با پیروزى انقلاب، در ابتدا این تصور مطرح شد که حاکمیت دینى با سینما سر سازگارى ندارد و سینما از حیات فرهنگى این سرزمین حذف خواهد شد؛ اما با سخنان رهبر انقلاب این ذهنیت برطرف شد و با تأیید فیلم گاو ساخته داریوش مهرجویى از طرف ایشان، بعنوان سینمایى سالم، تلقى تازهاى در مورد آینده سینماى ایران پدید آمد؛ اما بهرحال برخوردها متفاوت بود. با پیروزى انقلاب وزارت فرهنگ و هنر در وزارت علوم ادغام شد. در روز نخست دستور بازگشایى سینماها صادر شد و بسیارى از آثار انقلابى یا حتى استعمارى به نمایش درآمد. دفتر کمپانى هاى خارجى در اول سال ۱۳۵۸ تعطیل شد. در جلسه مشترک شوراى تهیه کنندگان، واردکنندگان، سینماداران و هنرمندان در تیرماه ۱۳۵۸، تصمیم بر این گرفته شد که از ورود هر نوع فیلم خارجى جلوگیرى شود. و سپس پروانه نمایش فیلمهاى ایرانى که از سال ۵۸ تا ۵۹ مجوز گرفته بودند لغو شد. بعد از انقلاب ممیزى نیز ویژگى هاى تازه اى یافت. در سالهاى نخست پس از انقلاب در جریان تنشهاى حادّ سیاسی، سینما به نازلترین حد خود از لحاظ کمى و کیفى رسید. تولید فیلم تحت تأثیر بى ثباتى سیاسی، تغییر مداوم مسؤولان و نوسان معیارهاى ممیزى و در نتیجه عدم امنیت در سرمایه گذاری، ورود فیلمهاى خارجى رونق یافته بود. در این بین، تعدادى از تولیدکنندگان فیلمهاى ایرانى تلاش کردند تولید فیلم را بار دیگر به جریان اندازند. به گونه اى که با آرمانهاى اسلامى نیز انطباق داشته باشد. فیلمهاى برزخى ها، فریاد مجاهد، سرباز اسلام و ... حاصل این تلاشند. بعد از سال ۱۳۶۰ مجموعه امور سیاسی، فرهنگی، اقتصادى و صنفى سینما تحت نظارت دولت قرار گرفت و تأثیر مثبت آن با محدودیت ورود فیلمهاى خارجی، حذف عوارض سنگین از فیلمهاى داخلی، نظم بخشیدن به ارتباط میان صاحبان سینما و صاحبان فیلم، پرداخت وام بانکى به تهیه کنندگان و بسیارى موارد دیگر خود را نشان داد. اصلاحات انجام شده متأثر از اراده عام سینماگران ایرانى بود. اما این سیاست سینمایى تبلیغات منفى نیز در پى داشت که بخشى از آن در بحث ممیزى قابل توجه مى باشد. بتدریج از سال ۱۳۶۴ با ایجاد رابطه مناسبتر میان سیاستگذاران و سینماگران، آثارى خلق شد که توانست نظر منتقدان و روشنفکران را نیز بخود جلب نماید و با اقبال عمومى نیز مواجه شد و در عین حال سینماى ایران را در سطح جشنوارههاى جهانى مطرح کند.

دهه ی شصت فوران کارهاى درخشان نسل دوم سینماى جدید ایرانى است. در ابتداى دهه هفتاد با تصمیم دولت، یارانه حذف شد. رویداد دیگر این سال تأسیس مؤسسه رسانه هاى تصویرى بعنوان سازماندهنده فعالیتهاى قانونى شبکه ویدئویى کشور بود. این اتفاق در پى آزادسازى ویدئو مطرح شد. در این دوره حضور فیلمهاى ایرانى در جشنوارههاى جهانى و کسب جایزه براى مدیریت سینمایى بخودى خود ارزشمند نبود. در سال ۱۳۷۹، پیشنویس قانون سینما ارائه شد که در آن دادگاه صالحه براى رسیدگى به خطاهاى سینمایى پیش بینى شده است. همچنین استراتژى سینماى ایران در برنامه پنج ساله سوم توسعه انتشار یافت. ویژگى و مشخصه این دوره که به سینماى بعد از دوم خرداد مشهور است، بحث سنت و مدرنیته بود.

دانشکده سینماوتئاتر دانشگاه هنر: در سال 1336 اداره کل هنرهای زیبای کشور به عنوان اولین سازمان فرهنگی و هنری، مجوز تاسیس اداره هنرهای دراماتیک را صادر کرد. هنرکده هنرهای دراماتیک در سال 1343 با مجوز وزارت فرهنگ و هنر سابق تاسیس شد. هدف این هنرکده تربیت افرادی بود که در تمامی امور مربوط به نمایش از قبیل نویسندگی، کارگردانی، بازیگری، دکور و صحنه آرایی توانایی داشته باشند. پس از مدتی رشته سینما و تلویزیون نیز ایجاد شد و در سال 1349 هنرکده به دانشکده هنرهای دراماتیک تغییر نام یافت و به فعالیت خود ادامه داد. بعد از انقلاب اسلامی در سال 1358 مجتمع دانشگاهی هنر از ادغام چند موسسه آموزش عالی از جمله دانشکده هنرهای دراماتیک ایجاد شد. بعد از بازگشایی دانشگاه ها در سال 1362 این دانشکده با عنوان دانشکده سینما و تئاتر دارای دو رشته کارشناسی و چهار رشته کارشناسی ارشد است. این دانشکده به عنوان یکی از مهمترین مراکز آموزش هنرهای نمایشی و سینما در کشور نقش بسیار با اهمیتی در حرفه ایفا می کند و بسیاری از شاغلان سینما و تئاتر کشور از دانش آموختگان این دانشکده اند. از این جمله می توان به زنده یاد علی حاتمی، آزیتا حاجیان، رخشان بنی اعتماد، جهانگیر کوثری، هوشنگ گلمکانی، مسعود دلخواه، محمد رحمانیان، امیرشهاب رضویان، زنده یاد کامبیز صمیمی مفخم، دکتر اردشیر صالح پور، ابراهیم حاتمی کیا، احمد ظابطی جهرمی، حسن فتحی، اکبر عالمی، مهدی فخیم زاده، علی لقمانی، عطاالله کوپال، داریوش مودبیان، ایرج محمدی، حسن معجونی، هنگامه مفید، علیرضا نادری، همایون اسعدیان، رحمت امینی، محمدعلی باشه آهنگر، نادر برهانی مرند، کمال تبریزی، بهروز بقایی، حسین جعفریان، رویا تیموریان، مسعود رایگان، محمد تهامی نژاد، آتش تقی پور، مجتبی راعی، محمد صالح علا، جمال شورجه، لعیا زنگنه، پیام فروتن، سیامک صفری، محمد کاسبی، محمد علی کشاورز، تاجبخش فناییان، ابراهیم فروزش، مصطفی مختاباد، جمشید مشایخی، عباس معروفی، بهمن مفید، کوروش نریمانی، جعفر والی، پریوش نظریه و ... اشاره کرد.

این دانشکده هم اکنون مهمترین دانشکده کشور در آموزش سینما محسوب می شود.

 


( ۳ )